Leki na ADHD z perspektywy aptekarskiej. Streszczenie live’a Stowarzyszenia Attentio

Z okazji Halloween, wieczorem 31.10.2025, reprezentacja naszej społeczności wzięła udział w live Stowarzyszenia Attentio na grupie ADHD u dorosłych. Poniżej znajdziecie krótkie streszczenie ponad godzinnego spotkania z ekspertem, podczas którego uchylił rąbka tajemnicy pracy i etyki aptekarskiej, dostępności leków, a także kwestii refundacji.

Ekspert: Jerzy Przystajko – mgr farmacji, aptekarz z 15-letnim stażem, ekspert polityki lekowej Partii Razem, członek Opolskiej Okręgowej Rady Aptekarskiej.

Prowadzący: Sławomir Gadek – prezes zarządu oraz jedna z osób założycielskich ATTENTIO, konstruktor w przemyśle samochodowym, członek Partii Razem.

Przechowywanie i sprzedaż leków na ADHD

Podejście aptekarzy do sprzedaży leków na ADHD wzbudza wiele wątpliwości i kontrowersji. Jest to pierwszy wątek, z którym rozprawił się Jerzy Przystajko.

Leki na ADHD znajdują się na liście substancji odurzających, dlatego tylko magister farmacji może je wydać z apteki, co wynika z uprawnień, odpowiedzialności i ma na celu zapobieganie pomyłkom.

Leki o silnym działaniu oraz o potencjale uzależniającym są przechowywane w aptece na zapleczu w sejfach zabezpieczonych zwłaszcza w momencie, gdy apteka jest nieczynna. Jest to swego rodzaju relikt przeszłości, który ma chronić leki przed dostępem osób trzecich.

Etyka zawodowa farmaceutów

Przestrzeganie praw pacjenckich to jedna z podstaw działania aptekarskiego. Zdarza się jednak, że czasem nieformalny język przenika do tego szerzej używanego w aptekach.

Przystajko zauważa, że farmaceuci powinni unikać używania słowa „narkotyk” w odniesieniu do leków na ADHD i leków przeciwbólowych, ponieważ ma to bardzo negatywny wydźwięk społeczny i może stygmatyzować pacjenta. Zachowanie dyskrecji w aptece oraz empatyczna komunikacja, również przy wydawaniu leków na ADHD, są bardzo ważnymi tematami, ale też są prawem pacjenta.

W przypadku nieetycznego potraktowania w aptece, można zgłaszać to do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej przy okręgowej izbie aptekarskiej, co służy poprawie standardów pracy.

Farmaceuci podlegają sądownictwu zawodowemu i muszą postępować zgodnie z kodeksem etyki farmaceuty. W przypadku naruszenia etyki, skargi trafiają do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej, a w skrajnych przypadkach do sądu aptekarskiego, organu dyscyplinującego, gdzie kary mogą sięgać od upomnienia, do utraty prawa wykonywania zawodu.

Czym są i jak działają rady aptekarskie

Aptekarskie izby zawodowe (np. Okręgowa Rada Aptekarska w Opolu) reprezentują zawód zaufania publicznego i stoją na straży etyki jego wykonywania.

Okręgowa Rada Aptekarska, do której należy gość live’a, zajmuje się etyką zawodową, promocją zawodu oraz konsultowaniem aktów prawnych dotyczących farmacji, pracy aptek i produkcji leków.

Refundacja leków na ADHD

Temat refundacji w Polsce jest złożonym tematem, w którym Minister Zdrowia jest ostatnim puzzlem. Aby lek został objęty refundacją w Polsce, inicjatywę musi wykazać najpierw jego producent. Producenci leków na ADHD, zwłaszcza metylofenidatu, są niechętni procesowi refundacji, ponieważ leki te nie są objęte patentami ani innowacyjne, co oznacza, że trudno jest na nich relatywnie dużo zarobić.

Proces refundacyjny wymaga udowodnienia, że lek jest efektywny kosztowo, czyli że poprawa zdrowia jest “opłacalna” w stosunku do wydanej złotówki. Obecnie brakuje dużej ilości badań klinicznych, które uzasadniałyby efektywność kosztową leków na ADHD u dorosłych (szczególnie tych diagnozowanych w wieku dorosłym), co utrudnia objęcie ich refundacją.

W szerokim obrazku, refundacja leków na ADHD by się opłacała całemu systemowi, ponieważ koszty nieleczenia obejmują koszty społeczne (absencja w pracy, utracona produktywność, koszty opieki społecznej) i jest to uwzględniane w analizie farmakoekonomicznej.

Ten proces dotyczy całego systemu refundacji leków w Polsce. Niestety, pomysły na reformę ustawy refundacyjnej mają już kilka-kilkanaście lat, a ich wdrożenie jest obecnie opóźniane z powodu braku woli do przeprowadzenia tej skomplikowanej reformy. Jednym z takich pomysłów jest “szybka nowelizacja ustawy refundacyjnej”, znana również jako SzNUR.

Nowa regulacja, artykuł 30a Ustawy refundacyjnej, pozwala Ministrowi Zdrowia rozpocząć proces refundacji z własnej inicjatywy, ale mechanizm ten nie został dotychczas zastosowany do leków na ADHD dla dorosłych. Nadal zainteresowanie muszą wyrazić obie strony, jednak taka furtka istnieje.

Dla przykładu i w ramach porównania, w Niemczech dostępność rynkowa i refundacyjna są połączone, co oznacza, że lek wchodzący na rynek jest refundowany, co przyspiesza dostęp i obniża i stabilizuje koszty dla pacjentów.

Niska dostępność leków

Osoby z ADHD w ostatnich miesiącach borykają się z problemem niskiej dostępności leków. Jerzy podzielił się wiedzą na ten temat poruszając przy okazji bardzo istotne kwestie bezpieczeństwa lekowego.

Braki leków na ADHD wynikają z problemów popytowych oraz uzależnienia Polski od importu substancji czynnych głównie z Azji (Chin i Indii). W przypadku braków, producenci wysyłają leki przede wszystkim na rynki, gdzie można najwięcej zarobić (np. do USA), co pogarsza dostępność w innych krajach.

Państwowe bezpieczeństwo lekowe

Doświadczenia pandemii COVID-19, kiedy Chiny wprowadziły zakaz eksportu leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, obnażyły kruchość globalnych łańcuchów dostaw nawet w przypadku podstawowych leków (np. paracetamolu).

Rozwój produkcji substancji czynnych i leków na terenie kraju jest kluczowy dla bezpieczeństwa lekowego, ponieważ producenci w sytuacjach kryzysowych priorytetowo zaopatrują swój macierzysty kraj, a dopiero później eksportują.

Mechanizmy dofinansowania produkcji substancji czynnych i leków na terenie Europy dopiero nadchodzą w ramach strategii farmaceutycznej UE. W Polsce były przewidziane w KPO, jednak zmieniły się priorytety. Mamy jakieś strategie i duże nadzieje, jednak trudno powiedzieć, jaki kształt one przybiorą w przyszłości.

Dla odmiany, Hiszpania jest krajem, który wdrożył mechanizmy dotowania rodzimego przemysłu farmaceutycznego, dzięki czemu leki na ADHD są tam produkowane.

E-recepta

Ostatnim tematem wziętym przez Jerzego i Sławka na tapet był częściowo kontrowersyjny system e-recept.

Wymóg realizacji całej recepty w jednej aptece jest nazwany przez Jerzego czysto wirtualnym i technicznym problemem e-recepty, który obniża dostępność leków dla pacjentów. Wynika on z konstrukcji systemu. Chociaż zespół ministerialny wypracował rozwiązania techniczne dla problemu realizacji recept, naprawa mankamentów wymaga zmiany ustawy, co jest procesem zagmatwanym i skomplikowanym, głównie ze względu na konieczność uregulowania zbierania i przetwarzania danych oraz funkcjonowania aplikacji IKP.

Metodami obejścia tego systemu są mniejsze recepty i recepty prolongowane (które można zrealizować później).