Edukacja młodych osób neurospicy

Wychowanie dziecka neuroróżnorodnego w sztywnym systemie edukacji może być wyzwaniem. Dobrą wiadomością jest to, że istnieje wiele alternatyw i form wsparcia, które mogą ułatwić zarówno Wam, jak i Waszym pociechom, przejście przez ten proces. Ten artykuł ma za zadanie uporządkować najważniejsze informacje i opisać dostępne opcje, tak abyście mogli świadomie podejmować decyzje.

Zacznijmy od przyjrzenia się, jakimi pojęciami i dokumentami trzeba operować, by w szkolnictwie tradycyjnym, lub poza nim, uzyskać wsparcie i większe dopasowanie procesu edukacyjnego.

Czym są Specjalne Potrzeby Edukacyjne (SPE)?

SPE to skrót od Specjalne Potrzeby Edukacyjne. Są one podstawą do uzyskania wsparcia dla dziecka w systemie oświaty. Formalną podstawą prawną jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2019 roku, dotyczące zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Kwalifikacja do SPE

Lista warunków, które kwalifikują dziecko do SPE, jest długa i obejmuje uczniów:

• z niepełnosprawnością,
• niesłyszących,
• słabosłyszących,
• niewidomych,
• słabowidzących,
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym afazją,
• z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,
• z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi,
• niedostosowanych społecznie,
• zagrożonych niedostosowaniem społecznym,
• z zaburzeniami zachowania i emocji (w tym z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi),
• ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (uczniowie z dysleksją, dysgrafią, dysortografią, dyskalkulią),
• z niepowodzeniami edukacyjnymi (w tym uczniowie z inteligencją niższą niż przeciętna),
• z deficytami kompetencji i zaburzeniami sprawności językowych,
• przewlekle chorych,
• w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej,
• zaniedbanych środowiskowo,
• z trudnościami adaptacyjnymi,
• szczególnie uzdolnionych.

Warto zwrócić uwagę, że nie tylko wiele przejawów neuroróżnorodności pojawia się na tej liście, ale także uczniowie o wiedzy wykraczającej poza podstawę programową, utalentowanych w jakiś sposób (sportowo, muzycznie, aktorsko…) albo wybitnych. Z drugiej strony każda przewlekła choroba, dajmy na to cukrzyca, zespół Tourette’a czy apopleksja, również upoważniają do specjalnego traktowania. Nie inaczej jest z dziećmi i młodzieżą zagrożonymi wykluczeniem społecznym, a to może już być bardzo szeroka kategoria – od życia w ubóstwie lub środowisku patologicznym, przez inną religię wyznawaną w domu, po niestandardową identyfikację psychoseksualną.

Formalności związane z SPE

Proces uzyskania wsparcia w polskim systemie edukacji wiąże się z konkretnymi dokumentami i procedurami, które często bywają przytłaczające:

• Orzeczenie z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej (orzeczenie PPP): To oficjalny dokument, który potwierdza potrzebę specjalistycznego wsparcia dla dziecka. Aby go uzyskać należy skontaktować się z PPP, która albo jest lokalna dla Waszej szkoły, albo specjalizuje się w określonym typie orzeczeń (w dużych miastach często jest co najmniej jedna PPP związana z orzecznictwem o spektrum autyzmu). Na pierwsze spotkanie warto przynieść wszelkie diagnozy lekarskie już posiadane przez ucznia i opinię osoby, która z uczniem pracuje (np. edukator, tutor, szkolny wychowawca). Pozwoli to uzyskać możliwie pełny obraz dziecka i jego funkocjonowania. Przygotowanie opinii to najdluższy czasowo krok, zwykle potrzeba 2-3 spotkań z dzieckiem i rodzicami, a potem ok. 30 dni na wystawienie dokumentów. Orzeka się najcześciej o uczniach od asy 4 szkoły podstawowej, wobec dzieci młodszych nie stwierdza się definitywnie niczego w moim doświadczeniu, najcześciej zaleca się “obserwację pod kątem” (np. dysleksji, ADHD).
• WOPFU (Wieloaspektowa Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia): Na jego podstawie opracowuje się potem IPET to dokument, który co najmniej raz w roku (optymalnie 2-3 razy) wystawia szkoła po otrzymaniu orzeczenia z PPP. Jest to ocena kompetencji ucznia “na teraz”. W tworzeniu WOPFU powinni brać udział wszyscy pedagodzy pracujący z uczniem w danej klasie, ale także psycholog i pedagog szkolny oraz dyrekcja. Szkoła ma obowiązek zaprosić opiekunów prawnych dziecka na takie spotkanie, ale nie jest ono obowiązkowe. Można też zaprosić jednak dodatkowe osoby – terapeutę dziecka, prywatnych edukatorów, nianię czy lekarzy (jeśli oczywiście, oni sami wyrażą chęć przyjścia).
• IPET (Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny): To plan pracy dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka, w tym celów edukacyjnych i terapeutycznych. Jest to plan działania na dany rok szkolny, który musi być oddany w ręce rodziców do 30 września każdego roku szkolnego lub do 30 dni od dostarczenia do placówki edukacyjnej bieżącego orzeczenia. IPET szkoła opracowuje samodzielnie, ale możecie mieć do niego uwagi po zapoznaniu się z nim.

Jak widzicie, dokumenty te napędzają się wzajemnie i istnieją w pewnym powtarzalnym cyklu. Doradzam sporządzanie aktualnego orzeczenia w PPP co 3-4 lata.

Czym jest system pruski?

System pruski to powszechnie znany, tradycyjny model edukacji. Główną zaletą tego systemu jest jego powszechna dostępność – każda placówka ma obowiązek przyjąć ucznia i zapewnić realizację podstawy programowej.

Wady często odczuwane przez rodziców i dzieci neurospicy to:

• brak elastyczności,
• duże grupy,
• silny nacisk na oceny,
• skupienie na wynikach, a nie na potrzebach dziecka.

Dla wielu rodziców i dzieci te cechy tradycyjnego systemu bywają na tyle przytłaczające, że szukają alternatyw. W Polsce jest już wiele systemów edukacyjnych, którymi warto się zainteresować. Łatwiej oczywiście znaleźć je w dużych ośrodkach miejskich, niektóre z nich są prywatne (a przez to płatne), inne nie, lub oferują programy dofinansowania dla uczniów ze SPE. Niemal wszystkie funkcjonują tak, jakby dziecko przechodziło w system edukacji domowej, bowiem “wypada” ono z systemu na rzecz realizowania obowiązku szkolnego w alternatywny sposób.

Nie będziemy się tu zajmować np. szkołami katolickimi, bo nie chodzi nam o kategoryzację względem organów prowadzących, ale względem systemu edukacji ucznia, jego praw i obowiązków.

Alternatywy dla tradycyjnego modelu

Co to jest edukacja demokratyczna?

Ten model edukacji opiera się na idei, że dziecko jest w centrum procesu nauki i samo decyduje, czego i kiedy chce się uczyć. Nauczyciele mają inspirować i angażować do różnych działań, a nie prowadzić zajęcia. Lekcje rzadko są ograniczone czasowo. Dzieci są w grupach mieszanych wiekowo, co sprzyja przekazywaniu wiedzy między rówieśnikami i uczeniu się od siebie nawzajem. Kluczowymi elementami są wspólne decyzje podejmowane podczas głosowań na tzw. Porannych Kręgach, a także działania wspólnotowe, takie jak wspólne gotowanie. Uczestnictwo w zajęciach jest dobrowolne. Dzięki temu dzieci uczą się odpowiedzialności i samodzielności. Wszystko to buduje silną i zaangażowaną społeczność. Zwykle są to bardzo małe, kameralne placówki.

Co to jest szkoła waldorfska?

Filozofia tej szkoły opiera się na haśle "głowa-serce-ręce" (Head-Heart-Hands, the 3Hs), co oznacza wzięcie przez placówkę odpowiedzialności za harmonijne rozwijanie myślenia, czucia i działania. W przeciwieństwie do tradycyjnych szkół, placówki waldorfskie w dużym stopniu rezygnują z podręczników, zadań domowych, podziału na przedmioty, a nauczanie odbywa się w cyklach tematycznych zwanych "epokami" (mogą trwać dzień, tydzień lub miesiąc i obejmować wiele działań wokół jednego tematu np. “woda”, “dinozaury” albo “jedzenie”). Duży nacisk kładzie się na wykorzystanie zmysłów w procesie poznania. Dzieciaki często pracują w grupach i zachęca się je do współpracy, a także wyrażanie siebie przez sztukę. To podejście ma na celu minimalizowanie stresu.

Co to są szkoły Montessori?

Metoda Montessori stawia na samodzielność i inicjatywę dziecka. Nauczyciel pełni rolę obserwatora i doradcy, a nie głównego prowadzącego. Dzieci pracują z wielofunkcyjnymi pomocami edukacyjnymi, które wymagają wyobraźni, wykonane są często z materiałów naturalnych i zachęcają do eksperymentowania z nimi w celu rozwinięcia modelu myślenia dedukcyjnego. Osoby uczące się samodzielnie wyznaczają sobie cele i weryfikują efekty swojej pracy. Podobnie jak w edukacji demokratycznej, grupy są małe i mieszane wiekowo, co ułatwia transfer wiedzy między dziećmi. Duży nacisk kładzie się na samodzielność ucznia w każdym aspekcie, szkoła często prowadzona jest jak dom i to dzieci odpowiedzialne są za posiłki i ich oprawę, porządek w salach, a nawet zacerowanie czy wypranie własnych ubrań.

Co to jest plan daltoński?

Podstawą tego planu są trzy filary: wolność, samodzielność i współpraca. W planie daltońskim nie ma sztywnych, 45-minutowych lekcji. Zamiast tego, nacisk kładzie się na realizację "kontraktów" – umowy między osobą nauczycielską a uczniowską – w której nauczyciel określa, co ma być zrobione, a uczeń decyduje, kiedy i jak to wykona. W planie daltońskim większość pomocy naukowych jest dostępna przez cały czas, a ich konstrukcja lub dołączone klucze odpowiedzi, pozwalają dziecku samemu zweryfikować w jakim stopniu wykonało dane zadanie poprawnie. Popularna jest też zasada "zapytaj 3, zanim zapytasz mnie" (Ask three before you ask me) – to znaczy skonsultuj trzy inne źródła wiedzy, takie jak książki, internet lub inni uczniowie, zanim zwrócisz się o pomoc do nauczyciela – promuje zarówno współpracę, jak i samodzielne dociekania. Uczniowie pracują we własnym tempie, samodzielnie lub w grupach, mogą też pracować nad projektami związanymi z ich własnymi zainteresowaniami.

Co to są szkoły leśne?

To podejście, które kładzie nacisk na kontakt z naturą niezależnie od pogody. Uczenie się odbywa się głównie poprzez praktykę i na świeżym powietrzu przez co najmniej 60% czasu spędzanego przez dziecko w placówce. Nauczyciel jest przewodnikiem, który wspiera harmonijny rozwój fizyczny. Elastyczny plan dnia pozwala na dostosowanie zajęć do naturalnego rytmu dzieci. Dzieci uczą się w praktycznym kontekście, co zwiększa ich odporność i rozwija rozwagę przy minimalnym stresie. Ten system jest stosunkowy nowy w Polsce i głównie dotyczy przedszkoli i nauczania początkowego.

Co to są szkoły autorskie?

Szkoły, a nawet tylko klasy, autorskie, to rozwiązanie pomiędzy ogólnie znanym systemem oświaty, a tymi alternatywnymi rozwiązaniami. Jeśli nie możecie znaleźć placówki alternatywnej, ale interesuje was ucieczka od zgranych schematów, szukajcie w internecie takich haseł jak “klasa autorska” lub “innowacja pedagogiczna” w kombinacji z Waszym miejscem zamieszkania.

Oferują szerokie spektrum rozwiązań, inspirowanych różnymi systemami, są eklektyczne i innowacyjne. Ich celem jest profilowanie edukacji, czyli dostosowywanie jej do specyficznych potrzeb uczniów. Mogą to być zmiany kompletnie rewolucyjne, jak oferowanie nauczania w systemie flipped classroom / klasy odwróconej, ale też małe zmiany takie jak operowanie OK Zeszytami (notatkami w systemie oceniania kształtującego). Mogą to być klasy akademickie prowadzone przez lokalne uczelnie lub liderów biznesu, albo oferujące niespotykane profile (np. profil influencerski lub developera gier komputerowych) Często w ich ofercie znajdują się też dodatkowe mechanizmy wsparcia, jak mentoring i coaching, albo niestandardowe przedmioty np. gotowanie, pracownia lego, religioznawstwo, e-sport.

Co to jest edukacja domowa (homeschooling)?

Homeschooling, czyli edukacja domowa (ED), w Polsce jest prawnie regulowaną formą spełniania obowiązku szkolnego. W tym modelu prawna odpowiedzialność za edukację dziecka spoczywa na rodzicach lub opiekunach. Aby móc prowadzić edukację domową, należy uzyskać zgodę dyrektora szkoły, do której dziecko jest formalnie zapisane. Dzięki temu zyskuje się dużą swobodę w doborze metod, materiałów oraz harmonogramu nauki. Daje to możliwość idealnego dopasowania tempa i stylu nauki do indywidualnych potrzeb dziecka, co jest szczególnie korzystne w przypadku neuroróżnorodnej młodzieży. Ponadto, w edukacji domowej brakuje ocen oraz typowej presji rówieśniczej, co pozwala skupić się na rozwijaniu pasji i samodzielnym poszukiwaniu wiedzy.

Mimo że nauka odbywa się głównie w domu, mitem jest, że dziecko musi ciągle ślęczeć nad książkami – często korzysta się z zajęć online, lokalnej oferty kulturalnej czy otwartych wykładów i warsztatów na uczelniach. Ponadto, dziecko zawsze przynależy do placówki, która pełni funkcję wspierającą. Szkoła jest odpowiedzialna za przeprowadzenie egzaminów klasyfikacyjnych, które odbywają się zgodnie z planem ustalonym wspólnie przez ucznia i nauczycieli (można np. zdawać jeden przedmiot z podstawy programowej na miesiąc albo urządzić sobie “kampanię majową”) i mają na celu weryfikację opanowania przez ucznia podstawy programowej. Formalnie takie egzaminy mają formę pisemną i ustną, ale placówki z doświadczeniem w tym systemie, proponują wiele różnych rozwiązań np. prezentacje indywidualnych projektów. Co ważne, w ED rodzic może być obecny w sali, w której odbywa się egzamin.

Rodzice mogą również korzystać ze wsparcia ze strony licznych społeczności homeschoolingowych, co pozwala na wymianę doświadczeń, wspólne zajęcia czy organizację wycieczek. Wiele takich grup organizuje się online na różnych mediach społecznościowych. Edukacja domowa to często wybór, który zapewnia dziecku bezpieczną przestrzeń do rozwoju i daje mu czas na zgłębianie swoich zainteresowań w spokoju, bez wyścigu szczurów.

Jak wybrać system dla swojego dziecka?

Wybór najlepszego systemu edukacji dla neurospicy dziecka to bardzo osobista decyzja. Zastanów się, co jest najważniejsze dla Waszej rodziny.

• Obserwuj swoje dziecko: Jak uczy się najlepiej? Czego unika, a co sprawia mu radość? Czy potrzebuje dużo ruchu, czy woli ciszę?
• Podsumuj swoje zasoby: Czy masz możliwość opłacenia czesnego lub dodatkowych zajęć? Czy dojazdy nie będą uciążliwe? Jakie systemy edukacji są dostępne w Twojej okolicy?
• Wady a zalety: Każdy system ma swoje mocne i słabe strony. Np. edukacja domowa daje ogromną swobodę, ale wymaga od rodzica, szczególnie na początku, dużo zaangażowania.
• Cel: Pomyśl o długoterminowym celu – czy chcesz, aby Twoje dziecko zdało maturę na 100% i dostało się na studia medyczne, czy skupiasz się na rozwijaniu jego pasji i samodzielności? Czy masz plan B – z niektórych systemów, jeśli okażą się niedopasowane do Waszych oczekiwań, łatwiej przejść do innych, z niektórych trudniej.

Słowo dla młodzieży szkolnej: Jak wybrać system dla siebie i przekonać rodziców do tej decyzji?

Jeśli czujesz, że dotychczasowa edukacja nie jest dla Ciebie, porozmawiaj z rodzicami. Opisz, co Cię frustruje i jak widzisz idealną szkołę. Skorzystaj z informacji zawartych w tym artykule, aby pokazać im, że istnieje wiele możliwości, a Ty masz jasny plan na swoją edukację. Możecie wspólnie omówić zalety i wady każdej z opcji i podjąć najlepszą decyzję. Szczególnie istotnie jest byś rozmawiałx z dorosłymi, kiedy spotykasz się w szkole z przemocą ze strony nauczycieli lub innych osób uczniowskich.