Niepełnosprawność

Niepełnosprawność to stan, który wpływa na zdolność osoby do wykonywania codziennych czynności lub uczestniczenia w życiu społecznym na równi z innymi. Może wynikać z różnych czynników, takich jak ograniczenia fizyczne, sensoryczne, intelektualne, psychiczne lub neurorozwojowe.

To, jak definiujemy i rozumiemy niepełnosprawność, zależy od modelu, przez który ją postrzegamy. Najczęściej wyróżnia się model medyczny i model społeczny.

Medyczny model niepełnosprawności traktuje ją jako problem jednostki wynikający z jej ograniczeń fizycznych, umysłowych lub zdrowotnych. W tym ujęciu niepełnosprawność jest deficytem, który należy leczyć, rehabilitować lub kompensować, aby dostosować osobę do społeczeństwa. Model ten skupia się na diagnozach, terapiach i leczeniu. Według tego modelu odpowiedzialność za poprawę jakości życia spoczywa głównie na jednostce i medycynie.

Społeczny model niepełnosprawności podkreśla, że niepełnosprawność nie wynika jedynie z cech jednostki, ale z barier tworzonych przez społeczeństwo. To nie samo ograniczenie fizyczne czy neuroróżnorodność stanowi problem, ale brak dostępności i dostosowania środowiska do różnych potrzeb ludzi. Społeczny model niepełnosprawności skupia się na eliminowaniu barier architektonicznych, komunikacyjnych i społecznych, jednocześnie zakładając, że odpowiedzialność za poprawę jakości życia spoczywa na społeczeństwie i systemie.

Coraz częściej w dyskursie pojawia się model biopsychospołeczny, który łączy oba podejścia – uznając zarówno indywidualne potrzeby zdrowotne, jak i konieczność dostosowania otoczenia, aby zwiększyć równość i dostępność.

Te modele przekładają się na to, jak postrzegana jest neuroróżnorodność.

W medycznym modelu niepełnosprawności neuroróżnorodność jest często traktowana jako zaburzenie lub deficyt, który należy diagnozować, leczyć i korygować.

W społecznym modelu niepełnosprawności neuroróżnorodność nie jest problemem samym w sobie – problemem są bariery społeczne i oczekiwania neurotypowego świata, które utrudniają osobom neuroróżnorodnym funkcjonowanie.

Biopsychospołeczny model niepełnosprawności, który łączy elementy obu podejść uznaje indywidualne trudności związane z neuroróżnorodnością i potrzebę wsparcia (np. terapii, leków), a jednocześnie podkreśla, że to społeczne bariery są istotną przeszkodą w pełnym uczestnictwie osób neuroróżnorodnych w życiu społecznym.